Friday, April 22, 2005

Dá mBeadh James Tiberius Kirk ina Ghaeilgeoir

Cha rabh ann ach gnáthlá, agus an bhirling fairtheoireachta udaí Cú Chulainn ag coinneáil súil ar imeall ghrianchóras na hAthÉireann, taobh amuigh d'fhithis an ghásphláinéid a dtugann bunadh na hAthÉireann Goll Mac Mórna air. Bhí na píolótaí ag diomailt a gcuid ama thíos ina gcuibhreann féin, cuid acu ag léamh, cuid acu ag bualadh liathróide, cuid acu ag imirt fichille leictrí nó cluichí eile cosúil léithi, ach d'aithneofá ar an áit ar fad, agus an t-atmaisféar a bhí ansin, ná go rabh na fir is na mná seo tinn tuirseach, bréan breoite, dubh dóite dóthaineach de ghnáthaimh a shaoil i gcríocha ciúine cúil seo an spáis mar ab aithnid dá muintir é ó thuirling spásbhád na nGael ar AthÉirinn an chéad uair, ar chósta thoir theas Ilchríoch Úr-Uladh, an áit a bhfuil Cathair na Cúnsóige inniu.

B'é an chuid ba suimiúla dá gcuid oibre ná toirpéid phlasmacha a phléascadh i measc na ndreigí, le spéir ghlan a chinntiú dá bpláinéad dúchais. Ach an rabh aon rud ba chinniúnaí ná sin i ndán dófa ar aon nós? Bhí an chuid is mó de na saineolaithe féin in éis deireadh súile a bhaint den teagmháil le neacha intleachtúla eachtardhomhanda, agus cha rabh mórán de na cóilínithe daonna féin ag siúl an spáis ar na saoltaibh seo. Nuair nach rabh muintir na hAthÉireann ach ag míntíriú a bpláinéid, agus an treas líne dhúchasach acu ag fás aníos, nocht dornán spásbhádaí ar imeall an ghrianchórais, ach bhí an chuid ba mhó acu beagnach bánaithe, agus an dé dheireanach beatha imithe as cuid mhór acu siúd a bhí in ainm a bheith ina dtromshuan i rúmaí stórais na soithí seo ag feitheamh le teacht an lae úir. An dream beag a bhí fágtha beo, siúd is go rabh siad dall ar an Ghaeilge ar tús, bhí siad sásta a foghlaim agus, an chuid acu a bhí inphósta, cleamhnas a lorg i measc na nGael. An teangaidh aistíoch a bhí á labhairt acu, ba bheag eolas a bhí ag na daoiní uirthi inniu, ach amháin gurb é an t-ainm a bhí acu féin uirthi ná Innlis. Bhí lucht na teangeolaíochta den dianbharúil gurb í an Innlis seo an Teangaidh Thoirmiscthe a rabh an oiread sin scríofa fá dtaobh daoithi ins na seanleabhartha, ach is fánach duine a bhéarfadh creidiúint don chaint sin. In éis an tsaoil, b'é an chliú a bhí ar lucht labhartha na Teangtha Toirmiscthe ná gurb iadsan naimhde bunaidh na nGael agus dímheas acu ar ár muintir. Na stadhnóirí bochta a tháinig ar bhord na Soithí Bána, cha rabh iontu ach dídeanaithe agus iad buíoch beannachtach leis na Gaeil a bhí sásta fáras a thairiscint dófa.

Anois, áfach, tháinig comhartha aláraim, agus chaith na píolótaí go léir a gcuid caitheamh aimsire uathu le cluais éisteachta a chur orthu féin.

"Gach píolóta isteach ins an tseomra ceannasaíochta!" a scairt guth meicniúil an ríomhaire, agus abhae le gach aon duine de na píolótaí ag déanamh i dtreo an tseomra leis na horduithe a chluinstint.

Nuair a shnámh na píolótaí fríd an aerghlas isteach ins an tseomra ceannasaíochta, bhí an Caiftín Maolmhaodhóg Mac Giolla Pádraig rompu ina phearsa mhórluachach féin, agus gnúis thar a bheith dáiríre ar a cheannaightheacha. Bhí an chuma ar an scéal go rabh rud éigin as an ghnáth go hiomlán i ndiaidh titim amach. Cha rabh gíog ná míog as na píolótaí agus iad ag fáil greama ar na rálacha in aice leis na fraitheacha le fanúint socair le linn an chruinnithe.

"Anois", arsan Caiftín, "tháinig lá nach bhfaca ár nglúin a leithéid riamh. Fuair muid amas radair ar réad ins an spás nach bhfuil nádúrtha, ná síniú ár muintire air. Dealraíonn sé gur teagmháil é seo le cine eile, agus níl a fhios ag aon duine againn go fóill cé acu dream daonna eile atá ann, nó - neacha eachtardhomhanda de chineál eile."

Chuir focail an Chaiftín creathnú fríd a rabh ag éisteacht. Is é an rud a rabh súil acu leis ná go rabh spáslong thráchta de chineál ínteacht ar strae nó in éigeandáil, agus go gcaithfí a dhul chun tarrthála. An scéala seo, áfach, sháraigh sé rud ar bith a rithfeadh leat. An rabh teagmháil na mílaoise ar na bacáin, an teagmháil a rabh an cine daonna ag feitheamh léithi ó laetha leathmhiotasúla na tréimhse réamhspáis anuas?

Monday, April 18, 2005

Adhaltranas, pótaireacht, agus na páistí

Siúd is gur duine acu mise a dtugtar liobrálaigh chroíloiscthe orthu i dtír dhúchais na saoirse is an ghuma choganta thiar ins an Oileán Úr, tá mé cineál tuirseach den dóigh a mbíonn daoiní de mo sheort féin ag caitheamh anuas ar Eoin Pól bhocht, nach maireann. Aontaím leofa go bhféadfadh an Eaglais Chaitliceach a thuigbheáilt comh hamaideach agus atá sé cogadh a chur ar an choiscín ins na tíortha bochta, nó chan fhuil dul timpeall air go bhfuil an diabhal cochall riachtanach leis na daoiní a choinneáil beo a fhad is gur féidir iad a chur ar bhealach a leasa ó thaobh an chreidimh de. Dá dtabharfadh an Eaglais athbhreithiúnas ar an cheist seo, bheadh a chead ag na sagairt i gcónaí, agus sin faoi chroí mhór mhaith uaim féin, na daoiní a lochtú agus tromaíocht a dhéanamh orthu fá rudaí cosúil le hadhaltranas na ndaoiní pósta agus an dúil nimhe ins an phornagrafaíocht. Déarfainn go bhfuil a leithéid de pheacaí i bhfad níos coitianta ná homaighnéasachas, cuir i gcás, nó an ginmhilleadh féin. I bhfianaise an oiread cáineadh is a ghní an Eaglais ar na feileacáin agus ar na ginmhillteoirí, shílfeá nach bhfuil i bpeacaí lucht an ghnáthadhaltranais ach caitheamh dairteacha. Ach, le fírinne, caithfidh mé a rádh gurb iad na cásanna adhaltranais is mó a chuireanns as do na páistí, an dóigh a bhfeallann daoiní pósta, chan amháin ar a chéile, ach ar a gclann thar aon duine eile.

Is cuimhin liom cailín óg a rabh aithne agam uirthi cupla bliain ó shin. Aidmhím go rabh mé dúnta i ngrádh léithi, ach ós rud é go rabh sise ocht mbliana déag d'aois, agus mise thar an tríocha cheana féin, bhí mé sásta gan a bheith ag iarraidh an coimeadar a chur uirthi. (B'fhéidir go mb'fhearr domh triail a bhaint as mar sin féin, nó ba deas an t-ábhar mná céile a bhí inti.) Nuair a bhí caidreamh againn le chéile - caidreamh geanmnaí go hiomlán, faraoir géar - bhí máthair na girsí boichte díreach ag saothrú an bháis, agus í ag fuilstint go mór mór, í féin, ag feiceáilt a céadéaga siúd. Bhí a tuistí sách trom ar an ólachán, agus í i ndiaidh cuid mhór dá hóige a chaitheamh ina hairíoch tí, nuair a bhí siadsan ar na deargstárthaí. Cha samhlófá a mhalairt le clann na ndruncaeirí, leoga.

Scéal amháin thar aon rud eile dár chuala mé uaithi a chuaigh go mór mór i bhfeidhm orm. D'inis sí domh fán bhuaireamh is fán oibriú intinne a thigeadh uirthi nuair a chluineadh sí a tuistí ag teacht chun an bhaile i dtús na saoire samhraidh, agus na buidéil ag clingeáil in éadan a chéile. Nó ba chomhartha é go rabh Maim agus Daid ag dul a dh'ól, agus na páistí á bhfágáil i leataobh nuair a bhí siad ar meisce, ar ndóighe. Bhain an méid seo an-stangadh asam féin, nó nuair a thigeadh m'athair mór chun an bhaile agus na buidéil ag clingeáil ina mhála féin, ba dea-scéala é gach aon uair, nó deochanna neamh-mheisciúla do na páistí a bhí i gceist - gan oiread is aon eisceacht amháin, más buan mo chuimhne. Is iomaí deoir a d'éalaigh orm ó shin agus mé ag smaointiú ar an scéal seo.

Bhí an scéal ní ba mheasa fós, áfach. Nuair a casadh ar a chéile sinn an chéad uair, bhí an ghirseach díreach ag feiceáilt a máthara ag foghlaim an bháis. I ndiaidh an oiread sin toitíní agus meisce, bhí an mháthair ag éileamh le hailse dholeigheasta - athiompáil a bhí ann fán am sin, nó bhí sí i ndiaidh seort bisigh a fháil cheana féin i ndiaidh an chéad bhabhta, agus na gunnaí móra radaíochta dírithe ar an chnoc ailse, ach ansin tháinig an drochrud uirthi an darna huair, agus cha rabh teacht slán as ag an mhnaoi bhoicht a thuilleadh - agus í ag feitheamh leis an bhás ins an bhaile. Chonaic Dia an cailín agus í ag iarraidh seort grá a thabhairt dá máthair, i ndiaidh an oiread sin cruatáin a dteachaigh sí fríd de dheasca na neamhshuime a rinne na tuistí daoithi agus iad ag muirniú an bhuidéil. Máthair agus tuiste a bhí inti i ndiaidh an iomláin, dona is uilig mar a d'éirigh an obair sin léithi, agus an ghirseach ag féacháilt le haire de chineál ínteacht a thabhairt daoithi, le bheith dílis dá máthair ar dhóigh ínteacht.

Nuair a bhí máthair Marika (sin é an t-ainm atá ar an chailín) ar shlí na fírinne, tháinig an chéad tubaiste eile. Is é sin, b'anois a nocht a hathair daoithi go rabh sé ag suirí le mnaoi eile seachas a máthair-se le cupla bliain anuas, díreach nuair a thoisigh an chuma a theacht ar an scéal go mb'é an t-imeacht gan pilleadh é. Siúd is nach rabh a caidreamh lena máthair róchroíúil riamh, bhí sé de dhíobháil uirthi ar a laghad an seachmall a chur uirthi féin go rabh a leithéid de rud aici agus baile, áit de chuid a muintire féin. Cha rabh, áfach. Nó má bhí léaró dóchais ar bith fágtha inti go mbeadh sé indéanta a leithéid d'áit a bheith aici i ndiaidh bhás a máthara, thréig an dóchas sin í ar an toirt. Suarach is uile mar a bhí an pósadh agus an dóigh a bhí ag na tuistí ar a gclann, bhí a fhios ag an ghirseach ó dhúchas - go hinstinneach - céard is dea-theaghlach ann. Ba mhian léithi go dteánfadh a hathair iarracht, i ndiaidh bhás a mhná céile ar a laghad, rud ínteacht cosúil le saol teaghlaigh agus tinteáin a sholáthar dá chlann. A mhalairt a thiontaigh amach a bheith fíor, áfach. Anois, agus cead suirí aige go poiblí, rinne an fear neamhshuim ar fad de Marika agus den teaghlach go léir, agus tháinig scabadh ar an líon tí, nuair a tharraing gach aon duine acu ar mhalairt áite - ag bogadh isteach chuig an ghrá gheal, sin nó ag dul ar lorg áit staidéir. Bhí deireadh go deo leis an tinteán. Cha rabh de dhíth go bunúsach ach é a theacht chun tsolais lena mhnaoi úir - agus d'éalaigh na páistí uaidh.

Santaíonn na páistí líon tí iomlán. Santaíonn na páistí beirt tuistí a bheith ag tabhairt aire dófa. Chan fhuilim a rádh nach bhféadfadh dís ban an obair a dhéanamh go gleoite fosta, ach mar sin féin, is cuid thábhachtach é den scéal go bhfanfadh na tuistí, nó na daoiní a ghní cúis na dtuistí, le chéile go sona sásta fonnmhar go dtí go mbeadh an chlann tugtha i gcrann acu. Ba chóir don lánúin dílseacht ínteacht a choinneáil dá chéile, go mothóchadh an chlann nach bhfuil an tóin ag titim as a saol. Ar a laghad, ba chóir an cineál sin mí-ionraicis a sheachaint a d'fhág a leithéid d'olc ar Marika.

Friday, April 15, 2005

Teagasc na Gaeilge: Amaidí Amach is Amach, nó Loitiméireacht Lom?

Fuair muid an chéad tuarascáil ón Choimisinéir Teanga le déanaí, agus siúd is nach bhfuil cónaí orm in Éirinn, caithfidh mé a rádh nach dtáinig drochscéala an teagaisc Ghaeilge aniar aduaidh orm ar aon dóigh, mo léan géar. Ar a laghad, an t-aon dalta meánscoile amháin a bhfuil aithne phearsanta agam uirthi in Éirinn, mar urraí (nó mar chineál uchtathair baiste b'fhéidir), is iomaí scéal uafáis den chineál chéadna a chuala mé uaithise i dtaobh an bhail atá ar theagasc na teanga ina scoilse. Go bunúsach, siúd is go bhfuil modhanna nua-aimseartha teagaisc i ngnáthúsáid leis na teangacha eile a fhoghlaim, cha dteachaigh an Ghaeilge riamh thar an tseanmhodh, is é sin, Peig (nó rud ínteacht eile den chineál chéadna) a bheith á léamh (mar dhea) agus an liosta focal mar áis in aice leis an leabhar. Is follasach agus is rófhollasach goidé is toradh don chur i gcéill seo: mar a dúirt mo chara óg, bíonn comhrádh Gearmáinise agus Fraincise ar a dtoil ag cailíní scoile nach bhfuil in ann abairt iomlán a chur i dtoll le chéile i dteanga a sinsear. Níl ciall ar bith ag na cailíní do bhriathra neamhrialta na Gaeilge, ach tá siad in ann coincheapa i bhfad níos deacra i ngramadach an dá theanga eile a láimhseáil go réidh.

Déanta na fírinne, más é seo an chaoi atá ar theagasc na Gaeilge i scoltacha na hÉireann - agus is é is impleacht do thuarascáil an Choimisinéara gurb amhlaidh atá - níl sé as cosán a rádh go bhfuil sabaitéireacht lom á himirt ar an Ghaeilge ag meaisín an mhurdair i gcónaí. Níl an Ghaeilge puinn níos deacra ná cibé teanga Eorpach a rithfeadh leat a roghnú. Má chuirtear modhanna comhaimseartha teagaisc i bhfeidhm ar an Ghaeilge, ní chreidim go mbeidh aon dalta, iad siúd ins an áireamh nach bhfuil "féith na dteangacha" iontu (más ann dá leithéid de rud ar aon nós), i bhfad ag tógáil uraiceacht na teanga labhartha. Tá a fhios ag madraí an bhaile, fosta, go bhfuil formhór mór mhuintir na hÉireann i bhfách le hathbheochan na Gaeilge. Is gnách linn, mar lucht athbheochana, fimínteacht, béalchrábhadh agus cur i gcéill a thabhairt ar an dáimh neamhghníomhach seo, ach níl mé féin cinnte an bhfuil muid i dteideal bheith comh ciniciúil sin, i ndiaidh an iomláin. Más fíor nach bhfuil ann ach fimínteacht, is díol suntais é go mbacann na daoiní leis an fhimínteacht féin. Dá mbeadh an teanga á teagasc agus á cur chun cinn go cliste, sílim go bhféadfadh an fhíor-dhúthracht a theacht i leaba na fimínteachta féin, i bhfianaise na dtorthaí. Leamh is uile agus atá luiteamas na nGael leis an teanga, is dúshraith í an dáimh phatuar féin a bhféadfaí go leor a thógáil uirthi, dá mbeadh ionainn, mar lucht cúise, an leas ceart a bhaint aisti. Le fírinne, agus an dúshraith seo ann, thiocfadh a rádh go bhfuil scoltacha na hÉireann ag iarraidh an teanga a choinneáil forimeallaithe, agus an chuma ar na cúrsaí, beagnach, gur loitiméireacht d'aonturas atá ar cois acu.

Is leasc liom an locht a fhágáilt ar an aos teagaisc - tá mé suite siúráilte go bhfuil na múinteoirí ag déanamh a ndichill faoi na himthoscaí atá ann. Ón taobh eile de, is é mo thaithí féin go bhfuil gach cineál áiseanna nua-aimseartha teagaisc ar fáil do mo leithéidí - eachtrannaigh atá ag iarraidh an teanga a fhoghlaim as ár stuaim féin, agus muid sásta ár gcianóg rua a íoc ar a shon. (Agus is dócha nach miste domh a rádh, anseo, nár fhág praghasanna na leabhartha, na n-áiseanna closamhairc ná na ngléas teagaisc eile riamh ar an bhlár fholamh mé, fiú nuair a bhí mé i mo mhac léinn bheo bhocht. Bhí praghas i bhfad ní b'airde ar chuid mhaith teangacha eile dár fhoghlaim mé.) Cén fáth nach mbaintear leas as na háiseanna seo i dteagasc scoile na Gaeilge? Dáiríribh, is beag míniú eile a ritheanns liom ná go bhfuiltear d'aonturas á gcoinneáil as aice láimhe na scoláirí is na múinteoirí araon.

Nuair a tháinig tuarascáil an Choimisinéara amach an chéad uair, foilsíodh litir ó Éanna Mac Cuinneagáin (fear de bhunadh Thír Chonaill a thabhaigh a chliú i gceann an tsiopa leabhar udaí Cathach Books i mBaile Átha Cliath) a mhol go gcuirfí ar a súile do na daltaí na hiarsmaí Gaeilge a mhaireanns i dtimpeallacht a saoil féin, na logainmneacha ach go háithrid. Ar an phointe seo, aontaím go huile is go hiomlán le hÉanna. Bíonn muintir óga na hÉireann sách dall ar an chultúr a théid leis an Ghaeilge, ach is é m'eispéireas féin ná go bhfuil sé iontu aisfhreagra thar a bheith díograiseach a thabhairt, má úsáidtear spreagadh den chineál cheart. Mo chara óg thuasluaite, chuir sí an-suim ins an úrscéal udaí "Brídín" le Colm Ó Ceallaigh a phronn mé uirthi an Nollaig seo caite. Ar ndóighe, is scéal dúisitheach eachtraíochta é "Brídín", ach bhí cúis eile ann: dúirt mo chara liom gur "saoltaithí Éireannach" a bhí i gceist, agus í, dá réir sin, in ann a comhionannú a dhéanamh leis an laoch. Is é éirim an scéil seo, ar ndóighe, nach bhfuil "saoltaithí Éireannach" i gceist le cuid mhaith dá gcuirtear á léamh ag na páistí scoile, mar "dhea-Bhéarla". Thairis sin, níl sé as an ghnáth go bhfuil blas an chiníochais fhrith-Éireannaigh air. An chuid is forásaí de scríbhneoirí clasaiceacha na Sasana, is dual dófa col agus snomh a ghlacadh le hÉirinn, fiú dearcadh ciníoch a bheith acu ar an Ghael, i bhfianaise na cuma atá ar stair an chaidrimh eadar muintir an dá oileán.

Ar ndóighe, is fiú an cheist a chur, nach mb'fhearr litríocht Bhéarla na hÉireann a léamh mar chur síos ar an tsaoltaithí Éireannach - John McGahern nó Roddy Doyle, cuir i gcás. Dealraíonn sé, áfach, gurb é polasaí oifigiúil na teanga Béarla in Éirinn ná leaganacha níos "lárnaí" nó níos clasaicí den teanga a chur chun cinn mar dhea-phatrún do na scoláirí, seachas caighdeán ar leith a chur ar bun d'Éirinn a bhéarfadh an t-aitheantas cuí do chaint na ndaoine ins an tír féin. Is beag spás a fháganns an cur chuige seo do na scríbhneoirí dúchasacha Béarla, agus súil anuas ag na hoideachasóirí ar a bhfriotal, nach bhfuil ann ach drochshampla do na páistí.

Is dócha go bhfuil an locht céadna ar an teagasc litríochta eadar Bhéarla agus Ghaeilge i scoil na hÉireann: glactar leis an litríocht mar áis teagaisc theanga, seachas mar chuspóir inti féin. Ba chóir go mbeadh an teanga ag na daltaí leis an litríocht a léamh, ach níl sé róchiallmhar an litríocht a chur os a gcoinne le go bhfoghlaimeochaidíst an teanga.

An Scainnir Mhór

Is fánach blagadóir a choinneochadh siar scéal maith caidéise agus míghrinn. Mar sin, ba mhaith liom an tsreang a bhaint den mhála go dána dásachtach agus a inse daoibh cad é an scainnir is úire ins an tír bheag bhaoideach is dúchas domh féin. (Agus cad é is brí leis an fhocal aistíoch udaí scainnir, a fhiafraíonns sibh? Bhail, chan fhuil ann ach focal Ultach de chuid Shéamuis Uí Ghrianna ar scannal. Focal baininscneach atá ann, dála an scéil.)

Chan fhuil a fhios agam an dtug mé cur síos ceart ar pholaitíocht na Fionlainne, ach is é an páirtí is mó a chuireanns cath ar mhaithe leis na luachanna moráltachta traidisiúnta - na luachanna teaghlaigh agus tinteáin, mar a deir an Meiriceánach - anseo ná an Páirtí Láir, is é sin, seanpháirtí na bhfeirmeoirí is na tuaithe. Chan ionann sin is a rádh go mbeidís róchosúil le Poblachtánaigh na Stát Aontaithe, nó tá siad sách doirte don chóras leasa shóisialta ar chuidigh siad féin lena chur ar bun, tráth den stair, agus tá siad i bhfad níos drochamhrasaí i dtaobh ECAT (is é is brí le hECAT ná Eagraíocht Chosanta an Atlantaigh Thuaidh - sin NATO do lucht an Bhéarla - ar ndóigh, "conradh" agus ní "cosaint" atá i gceist leis an C i mbunbhrí an ghiorrúcháin, ach is fearr liom mo leagan féin, ó bheir sé le fios níos soiléire cén fheidhm atá leis an eagraíocht, go bunúsach) ná na Sóisialaigh Dhaonlathacha (is é sin, "Páirtí an Lucht Oibre" i dtéarmaí na nOileán Briotanach).

Thiar i mblianta caithréimeacha an Aontais Shóivéadaigh, bhí lucht an Láir fiú níos araicisí chun comhoibrithe leis na Rúisigh ná na Cumannaigh féin - ná déantar dearmad de go rabh na Cumannaigh Fhionlannacha scoilte fán dearcadh chóir ar an Aontas Shóivéadach. Cuid de na seanChumannaigh, bhí a seal caite acu ar deoraíocht ins an Rúis nuair a bhí cosc dlí leis an Pháirtí Chumannach ins an Fhionlainn, agus iad in éis an oiread sin den "pharthas" a fheiceáilt ón taobh istigh is go rabh siad meáite ar rud ínteacht ní b'fhónta ná é a thógáilt ina dtír dhúchais - scéal eile ar fad é gur chreid siad ina dhiaidh sin féin gur Cumannaigh a bhí iontu féin. Chan fhuil mé suite ná siúráilte de, ar chaith mórán acu seal in "oileánra na gcampaí géibhinn", ach má chaith, chan ábhar iontais ar leith é ar aon nós. Ón taobh eile de, bhí Aarne Saarinen, cathaoirleach an Pháirtí Chumannaigh ins na seachtóidí, bhí sé ina chrannlaoch a chaith blianta an Darna Cogadh Domhanda ina shaighdiúir in arm na Fionlainne ag cur troda ar na Sóivéadaigh - agus charbh eisean an t-aon duine amháin den chineál sin ins an pháirtí. Is cuimhin liom an breithiúnas a thug mo shean-Aintín Aino ar Shaarinen, agus mé i mo bhuachaill bheag: Cumannach gorm agus bán na Fionlainne. Ba bhreithiúnas thar a bheith moltach é ó mhnaoi a bhí comh talcánta tréan in éadan an Chumannachais agus a bhí Aino. - Is iad dathanna náisiúnta na Fionlainne iad an bán agus an gorm. Mar sin, is ionann an ráiteas a thug sí, ó thaobh na céille de, is go rabh sé de mheas aici ar Shaarinen gur fear mór tírghrá a bhí ann, rud nach samhlófaí daoithi le mórán Cumannach.

Ach tá mé ag scinneadh ón ábhar. B'í scainnir mhór an lae a bhí i gceist agam, scainnir mhór an Pháirtí Láir.

Fág is go rabh sé de chliú ar Mhatti Vanhanen, Príomh-Aire na Fionlainne, agus ar a mhnaoi chéile go nuige seo gur lánúin dhoscartha a bhí iontu, d'athraigh na cúrsaí ó bhonn i dtoibinne, seachtain ó sin, nuair a chuala an saol go rabh siad le dealú a fháil ó chéile. Is é sin, go rabh siad ag dul bealach an cholscartha. Ós rud é nach bhfuil Vanhanen ach an dá scór d'aois, a bheag nó a mhór, cha rabh aon mhoill ar na daoiní a dhul ar lorg na rúnseirce a bheadh taobh thiar den scéal seo. Is é an míniú oifigiúil a tháinig ón Phríomh-Aire ná go rabh an paisiún mór tráite i bpósadh na lánúine agus nach rabh sé indéanta an paisiún sin a scairteadh chun beatha aríst. Thar aon rud eile, arsa mo dhuine, ba chóir gan a bheith ag arsaí téamaí fá dtaobh d'aon rúnsearc. Ach ar ndóigh, cha dtig lucht an mhíghrinn a choinneáil ina dtost. Ins an chás áithrid seo, rith leofa nach saor in aisce a bhí Vanhanen ag cuidiú le Tanja Karpela, née Vienonen, an tAire Oideachais agus Cultúir, dhul leis an pholaitíocht mar ghléas beo, thiar ins an bhliain 1999. Cha rabh mórán taithí ná tuigse ag Karpela ar an pholaitíocht i dtosach báire, nó cha rabh inti go bunúsach ach bainríon áilleachta - Miss Finland ón bhliain 1991. Mar sin féin, chuaigh aici caithréim chuibheasach a bhreith i gcúrsaí polaitíochta, agus is é an chuma atá ar an scéal inniu ná gur duine de pholaiteoirí sinsearacha a páirtí atá inti cheana féin. (Chan fhuil sí ach cúig bliana déag is fiche i láthair na huaire.) Ar ndóighe, is doiligh leis na daoiní a chreidbheáilt gurb é sin an saol a bhí daite do chailín óg nach rabh de dhintiúirí aici, ar tús, ach a feaghraíocht. Is é an chéad rud a ritheanns leofa ná nach rabh inti ach rúnsearc leapa de chuid Vanhanen ar chinn sé polaiteoir dá pháirtí a dhéanamh daoithi.

Leis an fhírinne a dhéanamh: cha chreidim féin a dhath den scainnir seo. Chan fhuil comhábhair an bhanaí in Vanhanen. Fear liath atá ann, deamhan dath nó draíocht ag baint leis. Mar a chuirtear imeachtaí an chumainn chinniúnaigh in iúl, is dóigh liom nár tharla a dhath ar bith eatarthu, agus má tharla, cha rabh ann ach taisme - seort taisme oibre. Bhí an páirtí ag coinneáil tionóil nó ardfheise in óstán, agus is é an scéal a insítear anois ná gur fháiltigh Karpela an t-ábhar príomhaire isteach chuici féin le linn na hardfheise. Is é an míniú a bheir sí inniu ná go mbíonn sé de nós ins gach aon pháirtí nó club polaitiúil cúrsaí an domhain mhóir is a mháthara a chardáil thar oíche. Agus, leoga, tá sé de chlaonadh ionam creidiúint a thabhairt daoithi. Ón taobh eile de, chan fhuil sé as an ghnáth ach an oiread go bhfaigheann fear agus bean iad féin in aon leaba le chéile de thoradh a leithéid de dhiospóireacht.

Tá mé ag déanamh gur féidir gur chaith an bheirt sin oíche le chéile ag bualadh craicinn. Ins an am chéadna, tá mé barúlach go bhfuil an dá bh'fhéidir ann. Chan fhuil mé fabhrach do cheachtar den dá rogha. Agus is cuma liom, dáiríribh.

Cibé scéal é, bainfidh na Sóisialaigh Dhaonlathacha sult an domhain as an scéal seo! Ó tháinig Paavo Lipponen i gceannas ar an pháirtí áithrid sin, tá sé ina chogadh dhearg eadar na Sóisialaigh agus lucht an Láir. Roimhe sin, b'é an t-oideas ba choitianta amuigh le rialtas a réitiú don Fhionlainn ná an Lár agus na Sóisialaigh in éineacht, is é sin, "an úir dhearg" - b'iad na feirmeoirí (an Lár) an úir, agus í deargtha leis an lucht oibre (na Sóisialaigh Dhaonlathacha). Tháinig an briseadh mór le rialtas Harri Holkeri i ndeireadh na n-ochtóidí, mar atá, an rialtas "gorm agus dearg" (na Coimeádaigh agus na Sóisialaigh Dhaonlathacha) agus, ar ndóighe, rialtas "buirgéiseach" Esko Aho i dtús na nóchaidí, nuair a bhí na Sóisialaigh fágtha ins an fhreasúra.